Qastrit: Səbəbləri, əlamətləri, diaqnostikası, müalicəsi, qorunma yolları və mədəyə zərər verən qidalar
QASTRİT NƏDİR?
Qastrit mədənin daxilində olan sümük toxuması qatının iltihablanmasıdır. Yeniyetmələrdə irəli yaşlarda olmaq üzrə bütün cəmiyyətdə sıx görülən bir xəstəlikdir. Əksəriyyətdə xroniki qastrit görülür.
Xorayla müqayisədə daha səthi bir zədə yaradır. Amma daha dərinlərə keçə və xora əmələ gətirəcək şəkildə aşındırma edə bilər. Qastrit, əksəriyyətlə bakteriyal infeksiya nəticəsində yaranır. Sıx antibiotik müalicəsi nəticəsində uğurlu müalicə həyata keçirilir.
Cəmiyyətdə tez-tez rast gəlinən bir mədə narahatlığıdır. Əlamət vermədən də görünən bir xəstəlik olduğundan təxminən hər iki yeniyetmədən birində qastrit var.
QASTRİTİN SƏBƏBLƏRİ
İndiyə qədər məlum olan ən mühüm amillərin arasında, xroniki Helikobakter pylori infeksiyası diqqət çəkir. Bütün dünyada bu bakteriyaya rast gəlinir. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə ən yüksək infeksiya nisbətinə malik xəstəlik yaradan bir mikrobdur. Amerikalı yeniyetmələrin 50 faizində görülür. Yalnız bu bakteriyanın, uşaqlıq dövründə görüldüyü və orqanizmdə illər boyu yaşadığı güman edilir.
Qidalanma vərdişi, qastrit əmələ gəlməsində mühüm amildir. Pis qidalanma, alkoqol istifadəsi, bilavasitə mədə səthini dağıtma edərək qastritə səbəb ola bilər.
Siqaret istifadə etmək, mədə üzərində təsirli olan əsəbi xəbərdarlıq edərək turşu ifrazını artırır. Artıq turşu qastritə səbəb olur.
Qastritə səbəb olan mühüm amillərdən biri də stressdir. Stresli insanlarda turşu çox ifraz olunur. Qastritə yaxalanma riski artır.
Bəzi dərmanlar mədəyə ziyan edə bilər. Aspirin kimi turşu dərmanlar, revmatizm dərmanları olaraq istifadə edilən ağrı kəsicilər, mədəyə zərər verir. Həmçinin böyrək və qaraciyər çatışmazlığı, tənəffüs çətinliyi kimi narazılıqlar nəticəsində qastrit inkişaf edə bilər.
QASTRİTİN ƏLAMƏTLƏRİ
Qastrit ani yaranan, kəskin və davamlı xroniki olmaq üzrə ikiyə ayrılır.
Xroniki qastrit, ümumiyyətlə, çox az əlamət verir və ya əlamət vermədən seyr edilir. Uzun müddətli mədə iltihabı yaradır. Qarının üst tərəfində ağrı, mədə və ürək bulanması, qusma əmələ gələ bilər. Gəyirmə, iştaha azalması, şişkinlik görülə bilər.
İntensiv qastritdə, mədədə yanma, təzyiq və ağrı görülür. Xəstə, ac qarnına ağrının artdığını qeyd edə bilər. Ürək bulanması və qusma, xroniki qastrit olduğu kimi kəskin qastritdə də var. Dərman və spirt, mədə səthində yaraya səbəb olur. Bu yaraların qan sızması nəticəsində, mədə turşusu qanla qarışa və qusarkən tünd rəng bir qan gələ bilər. Yenə kəskin qastrit ağırlaşdığı hallarda ifrazat siyahlaşır.
QASTRİT DİAQNOZU NECƏ QOYULUR?
Əvvəla, bir qastroenteroloq və ya daxili xəstəliklər mütəxəssisinə müraciət etməyiniz lazımdır. Xəstəliyin diaqnozunu qoymaq üçün, xəstənin hekayəsini dinləmək yetərli ola bilər. Xüsusən gənclərdə, dərman müalicəsi ilə mədə turşuluğu azaldılmaya çalışılır.
Qırx yaşını keçmiş şəxslərdə, diaqnoz qoymaq üçün endoskopiya üsulu tətbiq olunur. Xəstənin mədəsinə, ucunda kamera olan incə bir boruyla girilir. Tv kimi bir ekrandan, həkim xəstənin mədəsini görür və mədədə problem varsa diaqnozu qoya bilər. Dəqiq və etibarlı bir üsuldur. Dil kökü və kiçik dil, spreylə uyuşturulur. Beləcə xəstənin mədəsi bulanmaz və endoskopiya etmək asanlaşar. Lazım olsa diaqnoz üçün xəstədən parça alınır və mikroskopik olaraq araşdırılar.
QASTİRİTİN MÜALİCƏSİ
Əvvəlcə bunu bilmək lazımdır; qastrit, daha pis nəticələrə yol aça bilən bir xəstəlik olduğundan mütləq müalicə edilməlidir. Daha sonra əgər, gastritin səbəbləri arasında bakteriyayoxdursa, müalicədə, mədə turşusunu azaldıcı ya da turşusunun təsirini yox edici dərmanlar xəstəyə verilir. Bu dərman müalicəsiylə birlikdə, pəhriz müalicəsi tətbiq olunur. Mədənin səthini məhv etməyəcək yeməklərlə qidalanmaq lazımdır. Əgər xəstə, siqaret ya da spirt istifadə edirsə, bunların buraxılması şərtdir.
Gərəksiz dərman istifadəsi, ağrı kəsicilər, aspirin kimi dərmanlar mədə turşusunu artırır. Xəstəyə, bu dərmanları istifadə etməməsi tövsiyə edilir.
Son illərdə, gastritin səbəbləri arasında Helikobakter pylori adlı bakteriyanın olduğu bilinməkdə və buna görə bu müalicələrin yanında, bakteriyaları yox edici antibiotik müalicəsi tətbiq olunmaqdadır.
Mədə narahatlıqlarından qorunmaq üçün nələr edilə bilər?
Həkimlər, az amma tez yemək yemənin daha faydalı olduğunu düşünürlər. Çox yemək yemək, mədədə yanma hissini artırar. Mədə yedikcə genişləyən bir orqandır. Ayrıca, gecələri yemək yesəniz, mədə gecə boyunca işə davam edər və yorulur. Həzmin reallaşması üçün ən az 3 saat lazımdır. Buna görə yuxu və yemək arasında ən az bu qədər müddət olmasına diqqət edin.
Udulan tikələrin kiçik olması, həzmi asanlaşdırır və mədənin ağırlıq hissini azaldır. Çeynəmədən qidaları udmaq həzmi də çətinləşdirir və qabarıqlığa səbəb olur.
Çox isti və ya çox soyuq qidalarla qidalanmaq, ayaqda ya da sürətli yemək mədəyə zərər verir. İlıq qidalar seçilməli və yeməyə daha çox vaxt ayırılmalıdır.
Yeməkdən dərhal sonra ağır məşq etmək ya da uzanmaq mədə mayesinin, yemək borusuna çıxmasına səbəb olur. Mədə mayesi da turş olduğundan yemək borusunda ziyana səbəb ola bilər.
Hansı qidalar mədəyə zərər verir?
Kafeinli içkilər (qəhvə, kola, çay) mədəyə zərər verir.
Turşulu içkilər, portağal suyu da buna daxil olmaqla, mədəsi həssas olanların içərkən diqqət etmələri lazımdır. Lazım olsa bir miqdar su qatılmalıdır.
Yağlı yeməklər, (məsələn qızartma) mədəni çox yorar. Hazmolması çətindir. Çox çox yeməməyə diqqət göstərilməlidir. Ayrıca, soğan da mədə turşusunu artıran bir qidadır. Mədə narahatlığı olanların çox yeməməsi lazımdır. Qastritli xəstələrə, şokolad yeməsi çox tövsiyə edilməz. Çünki, şokoladda yağ və kafenin miqdarı çoxdur. Bunların xaricində, spirt istifadə (xüsusilə aç qarınına) mədə yanmasına səbəb olur.