ARİTMİYA NƏDİR?
Aritmiya, ürək ritminin pozulması, yəni ürəyin anormal ritm xəstəliyidir. Ümumiyyətlə, ürəyində hər hansı bir anormallıq olmayan uşaqlarda ortaya çıxır. Ürək döyüntüləri sürətlənir və insan ürək döyüntülərini rahat hiss edir. Həyəcanlanma və ya hər hansı bir fiziki fəaliyyət zamanı olduqca qabarıqdır. Həmçinin ürək ritmləri nizamsız amma yavaş ola bilər. Ürəyin dötünməsi zamanı təkləmə hiss edilir.
Aritmiyanın genetik cəhətdən araşdırılması lazımdır. Ailəsində aritmiya olan insanlarda da aritmiya görülmə ehtimalı çoxdur. Genlərdə meydana gələn çatışmamazlıqlar bu narahatlığın ortaya çıxması amilidir. Həmçinin bunun yanında dərman və siqaret istifadəsi, stress, kofein istifadəsi aritmiyaya səbəb ola bilər.
ARİTMİYANIN SƏBƏBLƏRİ
Əvvəla, ürəyin necə işlədiyini bilməkdə fayda var. Ürək, üstdə və altda iki dənə olmaqla kameralardan yaranır. Bunlar bitişik bir nasos kimidir. Üst kamera(qulaqcıq) daha əzələli quruluşa malikdir və daha kiçikdir. Ürək döyüntüsü olarkən öncə üst kameralar bükülür və içindəki qanı zəifləmiş olan alt kameralara boşaldır. Daha sonra yarım saniyədən daha qısa bir müddətdə bu alt kameralar bükülür və bu zaman da yuxarı kameralar zəifləyir. Konvulsiv alt kameradan yuxarı otaqlara keçən qan çölə boşaldılır. Bu hadisələr tək bir ürək atışı zamanı baş verir və qan dövranının nizamlı bir şəkildə ola bilməsi üçün bu sistemin ritmik olaraq reallaşması lazımdır.
Ürək sürəti normal halda dəqiqədə 60-100 arasındadır. Xüsusən gənclərdə aritmiyanın səbəbləri arsında araşdırılması lazım olanlardan biri hər hansı bir ürək anormallığının olub olmamasının araşdırılmasıdır. Ürəyin işemik xəstəliyi, ürəyin qapaqlarında meydana gələn fəsadlar, ürək çatışmazlığı baxımından xəstə araşdırılır. Bunun xaricində hər hansı bir dərman istifadəsi, maddə asılılığı, kofein və ya enerji verən içkilər, stress aritmiyanın digər səbəbləri arasındadır.
ARİTMİYANIN NÖVLƏRİ
Normal ürək ritmi sağ üst kamerada olan boşluq düyününün səbəb olduğu elektrik xəbərdarlıqlarıyla yaranan ritmdir. Dəqiqədəki sürəti 60-100 arasıdır.
Boşluq taxikardiyası: Yaşa görə müəyyən edilmiş olan ürək döyüntüsünün sürətindən daha yüksək sürətə deyilir. Ürəyin təbii batareya olaraq görülən və xüsusiləşmiş hüceyrələrdən qaynaqlanan, üst sağ kamerada olan boşluq düyünündən irəli gəlir.
Boşluq bradikardiyası: Yaşa görə müəyyən edilmiş ürək sürətindən daha aşağı ürək sürətinə deyilir. Boşluq düyünündən irəli gəlir.
Atrial fibrilasiya: Üst kameralar mütəmadi olaraq yığıla və titrəyiş halında qala bilir. Həmçinin alt kameralarla nizamlı bir şəkildə çalışmaz. Ürək döyüntüsünün sürəti artır və nəbz şiddəti hiss edilir. Ürəyin qan vurması azalar.
Ventikulyar taxikardiya: Alt kameralardan qaynaqlanan nizamlı lakin sürətli ürək atışlarıdır. Uzun müddət davam edə bilər. Çox təhlükəlidir.
Ventikulyar fibrilasiya: Kameralardan qaynaqlanan nizamsız və sürətli ürək ritmidir. Ən ciddi və təhlükəli ürək ritm qüsurudur.
Wolf-parkinson-white sindromu: Üst və (WPW) alt kameralarda ötürmə yolunda artıq bir əzələ olur. EKQ ilə görülə bilər.
Ürək bloku: Ürəyin yuxarı kameralarından gələn xəbərdarlığı alt kameralarına çatdırıla bilmir. Aralarındakı harmoniya itir.
Supraventrikulyar taxikardiya: Ürəyin (SVT) üst kameralarından qaynaqlanan ürəyin çox sürətli döyüntüsüdür. Müddəti dəyişkəndir. Qısa müddətli ola, ya da günlərlə davam edə bilər.
ARİTMİYANIN ƏLAMƏTLƏRİ
Ən mühüm əlamətləri ürəyin sürətli atması, halsızlıq, döyüntü, nəfəs qıtlığıdır. Aritmiyada görülən əlamətlərin şiddəti xəstəliyin şiddətinə görə dəyişir. Nəbz yüksəkdir. Xəstə özünü olduqca yorğun hiss edir. Amma bu yorğunluğun səbəbini anlaya bilməz. Bunların xaricində bu xəstəliyə orijinal olmayan, baş dönməsi, sinə ağrısı, yuxu kimi əlamətlər görülə bilər.
Spirt və siqaret istifadəsi, stress və kofeinli içkilər kimi aritmiyanın səbəbləri arasında yer alan amillərə malik olmaq, xəstəliyin simptomlarını qabarıq hala gətirə bilər.
ARİTMİYANIN DİAQNOZU
Əvvəlcə bu xəstəlikdən şübhələnirsinizsə kardioloqa müraciət etmək lazımdır. Xəstənin şikayətləri və keçiriləcək fiziki müayinə sonrasında bəzi tədqiqatlar tələb olunur. Elektrokardioqrafiya (EKG) bunların başında gəlir. Bundan başqa, 24 saat ərzində ürək ritmini ölçən holter cihazı ilə lazımi araşdırma aparılır. Daha uzun sürməsi istənilən ürək ritm qeydləri üçün event recorder cihazı istifadə edilir. Həmçinin keçiriləcək qan testləri ilə qandakı minerallar, qalxanabənzər vəzin hormonları, qan analizləri araşdırır. Lazım olarsa xəstənin efor vəziyyətini araşdırır və efor testləri aparılır.
ARİTMİYA MÜALİCƏSİ
Aritmiyanın müalicəsi dəyişkəndir. Xəstənin şikayətlərinin olmadığı, ya da az olduğu bəzi hallarda müalicəyə lazım olmaya bilər. Amma döyüntü zamanı ciddi əlamətlər verən xəstələrdə müalicə mütləq aparılmalıdır. Bunun üçün əvvəlcə hansı bir aritmiya olduğuna baxılır.
Xəstələrin bir çoxunda dərman müalicəsi tətbiq olunur. Amma bu dərmanların yan təsirləri olduqca çoxdur. Dozanın yaxşı nizamlanması lazımdır. Bunun üçün müntəzəm vaxtlarda EKQ testləri aparılır. Ürəyin təbii batareyası dediyimiz boşluq ritmində problem olduğu zaman xəstəyə ürək batareyası taxılır. Ürəkdəki elektrik çatdırılmasında problem varsa bu üsul tətbiq olunur və ürəyin müntəzəm işləməsini təmin edir.
Bunların xaricində kardiotonik defibrilyatorlar istifadə edilir. Alt kameralardakı aritmiyalarda qəfil ölümlərin qarşısını almaq üçün təyin edilir. Cihaz, döş hissəsinə əzələnin içinə qoyulur. Cihazın elektrodları isə qəlb içinə yerləşdirilir və bu şəkildə cihaz tərəfindən ürək ritmi nəzarət altına alınır. Lazım gələrsə, elektrik şoku verir və aritmiyanı düzəldir. Bu cihazın bir xüsusiyyəti də ciddi və ölümə yol açan aritmiyaları ayırd etməkdir.
Bundan başqa radio dalğaları dediyimiz üsulla dərman müalicəsinin təsirsiz qaldığı taxikardiyanın müalicəsində istifadə edilir. Kiçik uşaqlarda istifadə edilməsi məsləhət görülməz. Bu üsulda döyüntünün səbəb olduğu yer xüsusi bir borucuqla yandırılır. Beləliklə, döyüntü və nəbzin yüksəkliyi aradan qaldırılır. Bu prosesdən sonra bir müddət aspirin istifadə edilir və laxta yaranması əngəllənir. Xəstə ömürlük dərman istifadə etməkdən qurtulmuş olur.